Cursiefje: 4 en 5 mei voorbij

Lees alle columns van Jan Stoop op www.borneinbeeld.nl.

Je kunt mei gewoon de vijfde maand van het jaar noemen, de bloeimaand. Of dichterlijker: verwaterd voorjaar dat zich bij vlagen herstelt. (Ik heb ook dit nog bij de hand: als de mens de aarde opwarmt, kan hij haar dan ook expres weer afkoelen? Maar daar kan ik even niet mee uit de voeten.)
In mijn studieboeken hanteerde ik doorgaans twee ‘aantekeningen’, ‘leidraadjes’. Het gretigst een dikke rode streep met daarbij ‘overslaan’ en ‘niet nodig’. De strakke blik op oneindig. Of fijnzinniger met potlood kronkelige zwarte lijntjes. Plus ‘onthouden’, ‘doorgeven’, dan wel ‘voordragen’.

Een voorbeeld. Jan Camperts Het lied der achttien dooden, naar aanleiding van het fusilleren van achttien gijzelaars op 13 maart 1941. “Geen zal den avond zien. Gedenkt die deze woorden leest mijn makkers in den nood”. Zoon Remco Campert zegt vele jaren later bij het uitkomen van zijn dichtbundel Open ogen – begin 2018 – dat hij veel aan het ‘lied’ heeft moeten denken. “De Tweede Wereldoorlog komt steeds bij me terug en heeft meer indruk gemaakt dan ik ooit had kunnen denken”. Hij citeert vier regels van zijn vader uit het hoofd: Ik wist de taak die ik begon,/een taak van moeiten zwaar,/maar ‘t hart dat het niet laten kon/schuwt nimmer het gevaar. In het gedicht Januari 1943 beschrijft Remco Campert hoe zijn moeder hem midden in de oorlog – hij was ondergebracht op een boerderij in Epe – komt vertellen dat zijn vader is vermoord in het concentratiekamp Neuengamme.

Remco Campert: “Ik had de avond ervoor gedroomd dat mijn vader mij achter het prikkeldraad smeekte om brood. Het was een onwezenlijke situatie. Ik kende mijn vader niet, maar ik wist dat ik, toen mijn moeder mij kwam vertellen dat hij dood was, iets moest voelen. Maar dat gevoel, de pijn, kwam later pas – toen ik het gedicht schreef”.

Waar ik over schrijf, vind ik in de krant. In een interview. En in een studieboek over literatuur. Kronkelige zwarte leidraadjes wijzen de weg.
4 en 5 mei zijn voorbij. Beelden, tijden, gevoel, pijn zijn voorbij. Het is genoteerd. Toen al, toen het bestond.
Het bestond. Tot het weer bestaat. Zegt vandaag de dag al. “Er daagt een dag na elken nacht, voorbij trekt iedre wolk”, dichtte Jan Campert toen. Wat er aan nieuws is, daar kan ik niet anders mee doen dan er woorden aan geven, zegt Remco Campert. Met open ogen ziet hij beelden die op zijn netvlies branden.

Jan Stoop, 11-5-2021

Kijk hier voor meer Verhalen uit Borne